Þótt endurreist Alþingi hefði ekki vald til að setja lög fyrr en 1874, urðu þingstörfin þjálfun í stjórnmálum, ekki síst þar sem ágreiningur var við dönsk stjórnvöld. Slíkur ágreiningur herti íslendinga í baráttunni fyrir endurheimt löggjafarvalds. Án hans hefði ekki verið eins mikil ástæða til að heimta löggjafarvald.

Guðmundur Hálfdanarson rekur í grein um einstaklingsfrelsi og takmörkun giftinga (tímariti Máls og menningar, 4. hefti, 1986) ágreining á Alþingi um takmörkun öreigagiftinga. Greinargerð hans varðar þær hugmyndir, sem menn játuðu um farsælt líf og mannlegt félag, og hvort afstaða þingmanna í málinu hefði verið í samræmi við þær játningar.

Tímarnir voru miskunnarlausir. Efnahagsmál voru raunar öll upp á líf og dauða, og ólíkt því, sem nú er, þar sem það er frekar sjaldan, að efnahagsmál kosti menn lífið. Hvorir voru miskunnarlausari, þeir sem voru hollir lögmáli hinna nýju tíma í Danmörku um einstaklingsfrelsi, eða, þeir sem létu ótta við ómagabyrði ráða afstöðu sinni?

Það var ekki verkefni Guðmundar að taka afstöðu til þess eða benda á einhverja þriðju lausn. Raunar er lesandi engu nær um það hjá hvorum málsaðilanum samúð hans var, og líkar mér það vel í slíkri greinargerð.

Lestur greinarinnar leiðir hugann að afskiptum efnaðra þjóða af fátækum þjóðum samtímans. Í Kína beita stjórnvöld sér mjög gegn bráðræði í hjúskap og fólk er látið gjalda tíðra barneigna. Hugsum okkur, að danir væru settir til að stjórna þeim málum í Hænanhéraði í Kína og þeir lögbyðu danskan rétt. Hætt er við, að Hænanbúum þætti danskt frjálslyndi ábyrgðarlaust og teldu það spilla fyrir bættum efnahag héraðsbúa og velferð að gefa fólki lausan tauminn um samdrátt og barneignir.

Guðmundur minnir í grein sinni á, hversu mjög fólki hafði fjölgað upp úr miðri 19. öld. Gerir hann ráð fyrir, að það hefði leitt til þess, að jarðir hefðu verið bútaðar niður, ef allt þetta fólk hefði fest ráð sitt og leitað eftir jarðnæði. Þessi ályktun hans er mér tilefni til að koma á framfæri við sögufólk athugasemd um efni, sem ég veit ekki til, að fjallað hafi verið um í riti.

Um aldir hélst mikill munur á afkomu milli sveita. Ætla má, að munurinn hefði jafnast út, þegar til lengdar lét, ef jörðum hefði mátt skipta eftir fjölskylduástæðum. Þar sem efnahagur var góður og fleiri börn komust á legg, hefði stundum átt að þykja ráð að skipta jörðinni milli afkomenda. Þá hefði góðum jörðum fækkað, en fjölgað rýrum jörðum og jafnast munur á efnahag eftir sveitum. Þetta gerðist þó ekki. Nefna má nálæg lönd (Noreg og Færeyjar), þar sem venjulegt var að skipta jörðum, en hér fór sem sagt öðru vísi. Hvað réð því?

Sögu 25 (1987) 209-10